Het enneagram is een eeuwenoud model, dat via overlevering binnen onder andere oude soefibroederschappen, onze tijd heeft bereikt. Dit dynamisch model is te gebruiken als ‘plattegrond’ om samenhangen te begrijpen op diverse levensgebieden. In onze tijd is het model de laatste decennia het meest in gebruik geraakt als psychologisch model dat de weg opent naar spirituele groei. Als psychologisch model is het enneagram op
te vatten als een plattegrond waarop in een dynamische samenhang de negen verschillende karaktertypen beschreven worden. Elk van deze negen typen bevindt zich op een van de punten van een negenpuntige wiskundige sterfiguur, waarbij ze de buitencirkel raken. In de verbindingslijnen tussen de negen punten is de dynamiek tussen de typen te herkennen.
- Type 1 – De perfectionist
Heeft voor zichzelf (onbewust) normen over hoe dingen horen of moeten en hoe dingen niet horen. - Type 2 – De helper
Vindt het belangrijk geaccepteerd en gewaardeerd te worden en is daardoor sterk op anderen gericht. - Type 3 – De harde werker
Is onbewust gaan geloven dat je geliefd wordt om wat je doet, niet om wie je bent. - Type 4 – De romanticus
Heeft vaak een onderhuids gevoel van incompleetheid, dat er iets ontbreekt. - Type 5 – De waarnemer
Heeft de behoefte het leven intellectueel te begrijpen, te doorgronden. - Type 6 – De loyalist
Ervaart innerlijk grote onzekerheid, onveiligheid en houdt niet van onvoorspelbare situaties. - Type 7 – De levensgenieter
Heeft (onbewust) de gewoonte ontwikkeld om opties en mogelijkheden open te houden. - Type 8 – De baas
Ervaart het schoolplein als een jungle; heeft besloten tot de sterken te behoren om zichzelf te beschermen. - Type 9 – De bemiddelaar
Vindt het belangrijk zich comfortabel en in harmonie te voelen, gaat conflicten uit de weg.
Ieder mens zal zich in een van de negen typebeschrijvingen het meest herkennen, echter er is bij elke persoon sprake van samenhang en soms overlap met andere typen. De basisgedachte is dat ieder type een onbewuste drijfveer heeft. Iets wat diep van binnen heel belangrijk is. Het bepaalt automatisch waar de aandacht heengaat. Het bepaalt daarmee ook ieders patroon van denken, voelen en handelen. Op bepaalde gebeurtenissen reageer je daarom steeds op vergelijkbare wijze. Iedereen heeft zo’n vast patroon met automatische neigingen. Alleen de inhoud van dit patroon verschilt voor ieder van de negen typen. Dat we allemaal anders zijn, dat weten we. De vraag is hoe we anders zijn. Het enneagram maakt dit inzichtelijk.
De toegevoegde waarde van het enneagram is, dat het helpt om verschillen tussen jou en de ander te leren herkennen, erkennen en overbruggen. Het enneagram is namelijk meer dan een model. Het biedt ook een methode voor ontwikkeling. Beoefening van het enneagram brengt verbinding. Verbinding met je zelf en verbinding met de ander. Dit model helpt de opbouw van de persoonlijkheidsstructuur van de mens te herkennen en geeft inzicht in bijvoorbeeld de diepste drijfveren van het gedrag, de basisangsten, de vermijdingen en passies, de kwaliteiten en valkuilen en de groeimogelijkheden.
Wanneer iemand in zijn of haar leven vastloopt of toe is aan spirituele groei, kan het enneagram een goed gereedschap zijn om snel patronen te doorgronden en kunnen de innerlijke motivatie en het eigenlijke verlangen dat ten grondslag ligt aan gedrag, eerder begrepen worden. Hierdoor kan ingezien worden dat de persoonlijkheidsstructuur zoals deze in het leven opgebouwd is, bepalend is, maar dat we een keuze hebben patronen los te laten. Hiermee openen zich nieuwe wegen.
Spirituele groei kan bereikt worden door contact te maken met de diepste pijn, die bij elk van de negen typen op een andere manier doorwerkt. Deze pijn is ontstaan in de vroege jeugd, op het moment dat de mens zichzelf voor het eerst ervaart als afgescheiden van de goddelijke bron. Als reactie hierop heeft elk van de negen typen een ander afweermechanisme in werking gesteld, dat aanvoelt als een kramp in de ziel en dat de kern vormt van de karakterstructuur. Het spirituele werk bestaat erin, met open aandacht bij de pijn te blijven en te leren inzien dat we met deze kramp het verlangen naar het een zijn met de goddelijke bron proberen te beschermen. Wanneer dit ingezien en doorvoeld wordt kan de verkramping ontspannen en kan er heling optreden.
In het werken met gezinnen kan het enneagram toegepast worden met als doel het gedrag van jezelf en van de ander te begrijpen. Het kan duidelijk worden waarom iemand op een bepaalde manier reageert en waarom karakters bijvoorbeeld met elkaar botsen. Wanneer openlijk besproken mag worden wat zich voordoet en de innerlijke grondslagen van het gedrag met behulp van het enneagram benoemd worden, kan groei en verandering optreden. Ook kan het erg helpen wanneer we met het doorzien van de diepere drijfveren en angsten van de ander, gedrag kunnen plaatsen en begrijpen.